KEMAN FORUM

Ünlü İngiliz filozof Bertrand Russell bir asra yaklaşan çok uzun bir ömür sürmüştü, sevgili Andante okurları... Üstad, kendisine uzun yaşamanın sırrını soranlara, zekâsına yaraşır bir mizah duygusuyla şunu söylemişti: “Büyükbabanızı iyi seçeceksiniz...” Yaşamımızda ırsî etmenlerin rolünü vurgulayan bu saptama ışığında, bilmiyoruz, müzik dünyasında büyükbabasını Çek kemancı Josef Suk’tan daha iyi seçen olmuş mudur? Josef Suk’un büyükbabası, kendisiyle aynı adı taşıyan ünlü Çek besteci ve kemancı Josef Suk’tu. Ama, Bertrand Russell’ın yolunu izlersek, Suk, büyükbabasını iyi seçmekle kalmamış, büyük büyükbabasını da çok iyi seçmişti. Bu büyük büyükbaba, Dvořák’tan başkası değildi. Besteci Josef Suk, ünlü Çek besteci Antonin Dvořák’ın kızıyla evli olduğu için, kemancı Josef Suk’un akrabalık bağları, büyük Çek besteci Dvořák’ın kendisine kadar uzanmaktaydı. Böylesine uzun ve güçlü bir müzikal yetenek zincirinden ve geleneğinden gelen Suk, ortalama müzik dinleyicisi tarafından çok iyi tanınmamakla birlikte, bizce kuşağının en önemli kemancılarından biridir. Janáček’in doğumunun 150., Dvořák’ın ölümünün 100. yılı olması nedeniyle tüm dünyada Çek müziği yılı olarak kutlanan 2004, Suk’un da 75. yaşına denk geliyor. Bu nedenle, Andante’de bu büyük kemancıyı değerlendirmenin tam zamanıdır diye düşünüyoruz.
Josef Suk’un yaşamı
8 Ağustos 1929’da doğan Suk, 1950 yılına kadar Çek keman okulunun önemli temsilcilerinden olan Jaroslav Kocian’ın öğrencisi oldu. İlk konserini 1940 yılında veren Suk, 1948 yılında da ülkelerarası kültürel değişim programı çerçevesinde, Paris ve Brüksel’de konserler verdi. Sanatçı, müzik eğitimini 1945-1953 yılları arasında Prag Konservatuvarı ve Prag Müzik Akademisi’nde tamamladı. 1954’den itibaren konser kemancısı olarak çalışmalarını sürdüren Suk, 1959’da Çek Filarmoni Orkestrası’yla 3 kıtada verdiği konserlerle ününü yaygınlaştırdı. Kendi adını taşıyan üçlüsüyle dünya turnelerine çıkan sanatçı, 1961’den itibaren Çek Filarmoni Orkestrası’nın solist sanatçılığını yaptı.
Suk, gerek kendi ülkesinde, gerekse diğer ülkelerde birçok ödüle, nişana layık görüldü. 1974 yılında Çek Devlet Ödülü’nü alan Suk, 1977’de de Ulusal Sanatçı ilan edildi. Sanatçının doldurduğu plak ve CD’ler ulusal ve uluslararası düzeyde prestijli ödüllere layık görüldü. Oistrakh, Menuhin gibi kendisinden önceki büyük kemancıları izleyen Suk, 1973 yılından başlayarak viyola da çalmaya başladı ve gerek solist olarak, gerekse çeşitli oda müziği gruplarında bu enstrümanı çaldı. Sanatçının viyoladaki ustalığının, kemandakinden hiç de aşağı olmadığı rahatlıkla söylenebilir. 1974’te Suk Oda Orkestrası’nı kurarak, yöneticiliğini yapmaya başlayan Suk, 1980 yılından itibaren de Viyana Yüksek Müzik Okulu’nda hocalık yapmaya başladı. Önemli sanatçıları arasında hocası Jaroslav Kocian, Jan Kubelík ve Vá¨a Příhoda’nın da bulunduğu Çek keman okulunun en iyi temsilcisi olan Suk, sahip olduğu diğer enstrümanlar yanında Příhoda’nın 1710 yapımı Stradivarius kemanını da kullanıyor. 2001 yılında konser salonlarına veda eden Suk, 2004 yılında, Dvorak’ın ölümünün 100. yılı vesilesiyle onun eserlerinden oluşan bir resitalle tekrar dinleyicinin karşısına çıktı.
Josef Suk’un sanatı
Suk, çalgısı üzerindeki teknik hâkimiyeti açısından, müzik tarihinin diğer büyük kemancılarından hiç de aşağı kalmaz. Müzik ve sanatçının imgelemi gerekli kıldığında bu donanım hazırda beklemektedir, ancak Suk virtüozitesini virtüozite adına sergileyen kemancılardan değildir. “Lirizm” onun sanatını belki de en iyi ifade edebilecek kelimedir ve bu açıdan bakıldığında Suk, keman dünyasının efsanevi sanatçılarından Fritz Kreisler’i hatırlatır. Hemen fark edilebilir sıcak, ipeksi bir ton, zarif, yalın, duygulu bir müzikal yaklaşım; onun sanatının temel bileşenleridir. Bu özellikler, onun oda müziği çalışmalarının etkisini de yansıtır.
Suk ve oda müziği
Suk, kendi düzeyindeki keman sanatçıları arasında, muhtemelen oda müziğine en çok ağırlık veren kişidir. Daha öğrenciliği sırasında, 1951-1952 yıllarında Prag Dörtlüsü’nün birinci kemancılığını yapan Suk, 1952’de yurttaşları piyanist Jan Panenka ve viyolonselci Josef Chuchro’yla birlikte Suk Üçlüsü’nü oluşturdu. Bu üçlü, 1956 yılından itibaren plaklar doldurdu. 1967’de piyanist Julius Katchen ve viyolonselci Janos Starker’le oluşturulan üçlü ise, Katchen’ın 1969’daki erken ölümü nedeniyle uzun süreli olamadı. Suk, aralarında yurttaşı klavsenci Zuzana Rů¸ičková’nın da bulunduğu çok sayıda sanatçıyla da çalışmalar, kayıtlar yaptı. Suk’un birlikte müzik yaptığı gruplar arasında, Dvorak’ın yaylı çalgılar için beşli ve altılılarında 1. viyolacı olarak katıldığı efsanevi Smetana Dörtlüsü de bulunuyor. Denilebilir ki, oda müziği Suk’un tüm müzikal etkinliklerine damgasını vurmuştur.
Suk’un repertuvarı ve kayıtları
Suk, döneminin en önemli orkestraları ve şefleriyle konserler verdi. Sanatçının repertuvarında barok dönemden 20. yüzyıl bestecilerine kadar birçok konçertant eser yer almış olmakla birlikte, bu repertuvarın diğer bazı kemancılar kadar geniş olduğu söylenemez. Bu, Suk’un sadece kendine yakın bulduğu eserleri seslendirmesiyle ve oda müziğine ağırlık vermesiyle açıklanabilecek bir durumdur elbette. Buna karşılık, oda müziği eserleri itibariyle değerlendirildiğinde, Suk’un repertuvarıyla boy ölçüşebilecek çok az kemancı vardır. İlk plağını 1953’te dolduran sanatçı, repertuvarındaki bu eserleri değişik tarihlerde ve değişik firmalar için kayda da almıştır. Ancak, Suk’un tüm müzikal niteliklerine karşın, müzik endüstrisinin bu önemli sanatçıyı yeterince değerlendirebildiğini söylemek güçtür. Suk’un, batılı firmalar için doldurduğu plak ve disklerin sayısı, iki elin parmak sayısını bulmuyor. Sanatçının EMI, RCA, Denon ve son yıllarda Koch firmaları için yaptığı az sayıda kaydı var. Suk’un kayıtları büyük bölümü itibariyle, ülkesi Çek Cumhuriyeti’nin ulusal plak firması Supraphon’un kataloglarında bulunuyor ve bunlar arasında çok önemli olanlar var. Sanatçının Supraphon etiketli CD’lerinin bir bölümünün şu anda ülkemizdeki müzik mağazalarında da bulunduğunu, Andante’nin sevgili okurlarına hatırlatalım. Suk’un 1990’lı yılların sonu ile 2000’li yılların başında yaptığı kayıtların bir bölümü ise bir başka Çek firması olan Lotos’un kataloglarında yer alıyor.
Suk’un kayıtları değerlendirildiğinde, Çek bestecilerin eserlerinin ana gövdeyi oluşturduğu görülüyor. Bu kayıtlar arasında Dvořák, Janáček gibi bestecilerin eserleri yanında, Fibich ve Foerster gibi daha az tanınan bestecilerin eserleri de bulunuyor. Sanatçının Meraklısı İçin Suk Kayıtları listemizde yer verdiğimiz Fibich ve Foerster CD’leri, daha çok tanınmayı hak eden bu bestecilerin bazı eserlerinin yeryüzündeki ilk kayıtlarını da içeriyor. Tüm bu kayıtlar değerlendirildiğinde, Suk’un Çek bestecilerin eserlerinde rakipsiz olduğunu söylemek bir abartı sayılmamalı. Çek müziğine ilgi duyan sevgili Andante okurlarına, bu kayıtların tamamını gönül rahatlığıyla öneriyoruz. Suk’un Çek besteciler dışında yaptığı kayıtlar arasında ise Brahms’ın oda müziği eserleri seçkinleşiyor. Brahms piyanistlerinin en önemlilerinden biri olan Julius Katchen’la yaptığı sonat ve Janos Starker’in de katılımıyla yapılan piyanolu üçlü kayıtları Decca kataloglarında bulunuyor ve artık klasikleşmiş durumda. Brahms müziğinin lirizmini ve tonal renklerini ön plana çıkaran bu icraları içeren CD’lerin her ciddi oda müziği koleksiyonunda bulunması gerektiğini düşünüyoruz. Suk’un Mozart’ın keman konçertolarını içeren kaydını da, idealden uzak orkestra eşliğine rağmen; Grumiaux’nun artık klasikleşmiş olan kayıtlarıyla aynı düzeyde değerlendiriyoruz. Sanatçının yurttaşı piyanist Jan Panenka ile yaptığı Beethoven’in keman-piyano sonatlarının kayıtları da, kalabalık bir alanda bile yalınlıkları ve iki sanatçı arasındaki uzun dönemli işbirliğinin getirdiği müzikal uyumla seçkinleşiyorlar. Suk Üçlüsü’nün 1980’li yıllarda Japon Denon firması için yaptığı Beethoven ve Dvorak’ın tüm piyanolu üçlü kayıtları ise günümüz müzik kataloglarında mevcut değil. Bir biçimde bu CD’lere ulaşabilecek olan okuyucularımıza bir tek şey söyleyebiliriz: “Sakın kaçırmayın...”
Meraklısı için Suk Kayıtları
Eserlerin kayıt tarihleri parantez içerisinde verilmektedir.
J. S. Bach: Solo Keman için Sonat ve Partitalar EMI 573644-2 (2 CD)
Beethoven: Keman-Piyano Sonatları Nr. 1-10 Jan Panenka (piyano) (1966-1967) Supraphon 3441-2 114 (4 CD)
Beethoven: Keman Konçertosu (1962), Romanslar Nr. 1 ve 2 (1970) Çek Filarmoni Orkestrası / Franz Konwitschny (Konçerto), Prag Senfoni Orkestrası / Václav Smetáček (Romanslar) Supraphon SU 3164-2 011
Brahms: Keman-Piyano Sonatları Nr. 1-3 Julius Katchen (piyano) (1967) Decca 466393-2
Brahms: Piyanolu Üçlüler Nr. 1-3, Keman ve Piyano için Scherzo (ve Viyolonsel Sonatı Nr. 2) Julius Katchen (piyano), Janos Starker (viyolonsel) (1967-196 Decca 448092-2 (2 CD)
Brahms: Piyanolu Üçlüler Nr. 1-3, Kornolu Üçlü Suk Üçlüsü, Zdenĕk Tyl¨ar (korno), Jan Panenka (piyano) (1976) Supraphon SU 3542-2 112 (2 CD)
Dvořák: Keman Konçertosu, Romans (1960); Suk: Fantasy (1965) Çek Filarmoni Orkestrası / Karel Ančerl Supraphon SU 3668-2 011
Dvořák: Keman ve Piyano için eserleri Josef Hála (piyano) (1995) Supraphon 11 1466-2 131
Dvořák: Piyanolu Üçlüler Nr. 1-4 Suk Üçlüsü Supraphon SU 3545-2 112 (2 CD)
Dvořák: Piyanolu Dörtlüler Suk vd. (1982) Supraphon 11 1464-2 131
Dvořák-Suk: Yaylı Çalgılar Serenatları Suk Oda Orkestrası / Josef Suk (1985) Supraphon 10 4136-2 031
Fibich: Keman ve Piyano için Eserleri (Sonatin, Op. 27 - Sonat, Re majör - Romans, Op. 10 - Clear Night - İki keman ve piyano için sözsüz şarkılar - Konser Polonezi) Josef Hála (piyano) (2000) Supraphon SU 3472-2 131
Foerster: Keman ve Piyano için Eserleri (Fantasia, Op. 128 - Si minör Sonat, Op. 10 - Prinzessin Ganseblümchen, Süit, Op. 35 - Solo keman için Elegy - Zbiroh, viyola ve piyano için süit, Op. 167 - Balad, Op. 92 - Impromptüler, Nr. 1 ve 2, Op. 154 - Sonata quasi fantasia Josef Suk (keman ve viyola), Josef Hála (piyano) (1998-1999) Supraphon SU 3401-2 132 (2 CD)
Grieg: Keman-Piyano Sonatları Nr. 1-3 Susan Kagan (piyano) (1997) Koch 3-7419-2
Janáček - Debussy - Poulenc - Jaroslav Je¸ek: Keman-Piyano Sonatları Jan Panenka (piyano) (1958-1965) Supraphon SU 3547-2 101
Janáček: Keman Konçertosu (ve Sinfonietta - Taras Bulba - Schluck und Jau) Çek Filarmoni Orkestrası / Václav Neumann (1989) Supraphon 11 1965-2 031
Martinů: Keman Konçertoları Nr. 1-2 (1973) ile Viyola ve Orkestra için Rapsodi-Konçerto (1987) Josef Suk (keman ve viyola), Çek Filarmoni Orkestrası / Václav Neumann Supraphon 11 1969-2 011
Mendelssohn - Berg - Bruch (Nr. 1): Keman Konçertoları Çek Filarmoni Orkestrası / Karel Ančerl (1963-1965) Supraphon SU 3663-2 011
Mozart: Keman Konçertoları Nr. 1-5 ve Adagio, K. 261 - Rondo, K. 269 Prag Oda Orkestrası / Libor Hlavácek (1972) RCA 74321 341170-2 (2 CD)

Ahmet Makal